Sản xuất lúa gạo, mặc dù quan trọng, đang góp phần tăng thải khí nhà kính. Nguyên nhân gồm thâm canh nông nghiệp không bền vững, sử dụng nước và phân bón không hiệu quả, cũng như quản lý kém cho sản phẩm còn lại như rơm rạ và trấu.
Nền nông nghiệp Việt Nam cần thay đổi theo hướng bền vững, đặc biệt trong sản xuất lúa gạo tại vùng Đồng bằng Sông Cửu Long (ĐBSCL). Sự hành động sớm sẽ mang lại lợi ích cao và giảm thiểu chi phí. Ngược lại, trì hoãn sẽ tăng chi phí.
Ưu Tiên Trong Sản Xuất Lúa Gạo
Trước sự gia tăng của xu hướng tăng trưởng xanh, việc chuyển đổi nông nghiệp bền vững, đặc biệt ở ĐBSCL, đòi hỏi giải quyết những vấn đề chính nào, ông?
Sản xuất lúa gạo không chỉ là nền tảng truyền thống quan trọng của Việt Nam, mà còn đảm bảo an ninh lương thực và góp phần quan trọng vào kim ngạch xuất khẩu. Việc thúc đẩy tuần hoàn kinh tế, chế biến và tận dụng rơm rạ, trấu, cám cũng là điểm nhấn.
Việc hoàn thiện cơ chế chính sách để khuyến khích sản xuất lúa gạo chất lượng cao với phát thải thấp, cùng việc xây dựng chương trình tín dụng hỗ trợ chuỗi sản xuất, chế biến và tiêu thụ lúa gạo chất lượng cao, phát thải thấp giữa hợp tác xã và doanh nghiệp, cùng với việc thiết lập cơ chế chi trả tín chỉ các bon và hỗ trợ thương hiệu gạo chất lượng cao, phát thải thấp, là các bước quan trọng.
Tiềm Năng Giảm Phát Thải Lúa Gạo Tại ĐBSCL
Nếu các thách thức được giải quyết hiệu quả như ông đã đề cập, tiềm năng giảm phát thải khí nhà kính tại ĐBSCL sẽ ra sao?
Các nghiên cứu của Ngân hàng Thế giới và các dự án về nông nghiệp bền vững tại ĐBSCL từ 2012 – 2022 đã chỉ ra rằng tiềm năng giảm phát thải trong chuỗi lúa gạo tại khu vực này là rất lớn.
Có một số cách tiếp cận để đạt được điều này:
- Áp dụng quy trình canh tác bền vững “1 phải 5 giảm” cho Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao phát thải thấp, có thể giảm khoảng 4 – 6 triệu tấn CO2e mỗi năm.
- Sử dụng lại rơm rạ để trồng nấm và làm phân bón. Khoảng 30 triệu tấn rơm được sản xuất mỗi năm tại ĐBSCL, và việc tận dụng rơm rạ này có thể giảm tới 1 – 2 triệu tấn CO2e/năm.
- Giảm thất thoát sau thu hoạch và chế biến lúa gạo từ mức 12 – 13% xuống 7 – 8% có thể giảm tới 0,5 – 1 triệu tấn CO2e/năm.
- Chuyển đổi một phần diện tích lúa kém hiệu quả (khoảng 500.000 ha) sang cây trồng khác có giá trị cao, phát thải thấp như cây lâm nghiệp, cây ăn trái lâu năm, có thể giảm tới 2,5 – 3,5 triệu tấn CO2e/năm.
Tổng cộng, việc thực hiện tốt các biện pháp trên có thể giúp ĐBSCL giảm tới 8 – 12 triệu tấn CO2e mỗi năm, trong đó ngành lúa gạo đóng góp 10 triệu tấn CO2e.
Sự Kỳ Vọng của Việt Nam Trở Thành Người Tiên Phong Trong Sản Xuất Và Xuất Khẩu Gạo Giảm Phát Thải
Trong giai đoạn sắp tới, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN-PTNT) dự kiến sẽ trình Thủ tướng Chính phủ xem xét đề án phát triển bền vững một triệu hecta lúa chất lượng cao kết hợp với chiến lược tăng trưởng xanh trong khu vực Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL).
Nếu dự án này được chấp thuận, có thể nói Việt Nam sẽ trở thành một quốc gia mẫu mực trong lĩnh vực sản xuất lúa giảm phát thải. Ông kỳ vọng như thế nào vào dự án này, thưa ông?
Nếu dự án nói trên nhận được sự phê duyệt của Thủ tướng để đầu tư và thực hiện, Việt Nam sẽ nằm trong số các quốc gia tiên phong trên toàn cầu về sản xuất và xuất khẩu gạo chất lượng cao với phát thải thấp. Nỗ lực này tương ứng với nhu cầu ngày càng tăng tại các thị trường cao cấp, yêu cầu các sản phẩm thân thiện với môi trường, sạch sẽ.
Khi thực hiện một cách thành công, đồng thời kết hợp với các biện pháp kỹ thuật, ngành hàng lúa gạo của ĐBSCL có thể giảm lượng khí carbon dioxide tương đương từ 8 đến 12 triệu tấn hàng năm.
Hơn nữa, Việt Nam cũng sẽ là một trong những quốc gia tiên phong cấp chứng chỉ carbon cho nông dân trồng lúa, thưởng cho họ tài chính cho việc này. Biện pháp này dự kiến sẽ mang lại lợi ích cho ít nhất một triệu hộ nông dân tại ĐBSCL, giúp khắc phục phần nào tình trạng nông dân bỏ ruộng hoang để tìm việc làm tại thành phố.
Trong khía cạnh rộng hơn, Việt Nam đang chuẩn bị bảo đảm đất trồng lúa ổn định và hiệu quả trong dài hạn, đồng thời đảm bảo mục tiêu an ninh lương thực quốc gia, nâng cao tính bền vững và sự cạnh tranh của ngành lúa gạo trong nhiều thập kỷ tới.
Để hỗ trợ cho việc canh tác lúa giảm phát thải tại Việt Nam, WB cam kết như thế nào về các tiến bộ công nghệ và hỗ trợ tài chính?
Kể từ giữa năm 2022 đến nay, WB đã cung cấp hỗ trợ kỹ thuật cho Bộ NN-PTNT trong quá trình xây dựng dự án một triệu hecta lúa chất lượng cao kết hợp với chiến lược tăng trưởng xanh trong khu vực ĐBSCL.
Hơn nữa, WB cũng đang hỗ trợ Bộ NN-PTNT tiếp cận Quỹ Tài chính các bon (TCAF), được quản lý bởi WB. Dự kiến, Quỹ TCAF sẽ cấp 40 triệu USD để hỗ trợ thực hiện dự án một triệu hecta lúa chất lượng cao kết hợp với chiến lược tăng trưởng xanh trong khu vực ĐBSCL từ năm 2024 – 2027.
Trước mắt, ưu tiên sẽ được đặt ở các vùng đã có cơ sở hạ tầng tưới tiêu tương đối tốt.
Hiện tại, WB cũng đang tìm kiếm các nguồn tài trợ không hoàn lại khác, thực hiện thông qua WB để hỗ trợ Việt Nam chuyển đổi hướng tới một ngành nông nghiệp xanh và giảm phát thải.
Dựa trên thành công từ việc biến đổi chuỗi giá trị lúa gạo, WB đã sẵn sàng hỗ trợ Việt Nam mở rộng thành công này sang các lĩnh vực chủ chốt khác như chăn nuôi, thủy sản và trồng cây ăn trái.
Nhờ có những nỗ lực này, Việt Nam đang hướng tới một ngành nông nghiệp xanh, trong lành và bền vững. Điều này cùng tác động để Việt Nam trở thành một trung tâm cung ứng và xuất khẩu thực phẩm chính và đồng thời chịu trách nhiệm đối với cả thế giới.