Tại làng Phò Trạch, nằm trong xã Phong Bình, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên – Huế, nghệ nhân từ thế hệ già đến trẻ em, từ phụ nữ đến nam giới, ai cũng sở hữu kỹ năng đan đệm tuyệt vời.
Theo nhận định của nhiều nghệ nhân tại làng Phò Trạch, nguyên liệu chủ yếu để sản xuất những chiếc đệm tinh tế này là cây cỏ bàng, loại cỏ dại phổ biến mọc hoang tại các vùng thấp trũng và ngập nước trong khu vực.
Bà Nguyễn Thị Cháu, một nghệ nhân có nhiều kinh nghiệm, chia sẻ: Quá trình sản xuất từ việc cắt cây cỏ bàng ở ruộng, phơi khô dưới ánh nắng tự nhiên, phân loại, đến việc đạp bàng để có sợi bàng dẹp và mềm, đều đòi hỏi sự công phu và tận tâm. Việc đan đệm không chỉ là kỹ thuật mà còn là nghệ thuật, và sự kỳ công của người thợ là yếu tố quyết định thương hiệu làng nghề đệm bàng Phò Trạch từ ngày xưa đến nay.
Khi đan, người thợ tại đây tỉ mỉ sắp xếp những sợi bàng mềm theo cùng một hướng, khoảng 20 – 30 sợi, rồi quay lại theo hướng vuông góc với những sợi đã sắp xếp trước đó. Các hoa văn hoặc chữ in trên sản phẩm không chỉ làm tăng tính thẩm mỹ mà còn tạo điểm nhấn kỹ thuật. Bà Cháu khẳng định, là sự tâm huyết và chăm chỉ của người thợ đã góp phần xây dựng danh tiếng của làng nghề đệm bàng Phò Trạch qua các thế hệ.
Bà Chủ tịch UBND xã Phong Bình, ông Nguyễn Văn Huy, cho biết rằng nghề sản xuất đệm bàng Phò Trạch hiện đang thu hút đông đảo lao động tại vùng nông thôn xã Phong Bình. Hiện có hơn 120 hộ gia đình tham gia sản xuất, trong đó có 35 hộ có thu nhập chủ yếu từ nghề này. Ông Huy cũng thông tin về việc thành lập tổ hợp tác để quản lý và phát triển nghề sản xuất đệm bàng.
“Trên địa bàn xã Phong Bình, hiện đang có các cơ sở sản xuất cỏ bàng và Công ty TNHH MTV Hữu cơ Huế Việt phối hợp với Làng nghề đệm bàng Phò Trạch để sản xuất và tiêu thụ sản phẩm cỏ bàng. Đây là bước phát triển mới, đánh dấu sự hợp tác giữa doanh nghiệp và làng nghề để nâng cao hiệu quả sản xuất và phát triển ổn định nghề này tại địa phương”, ông Huy nói.
Ông Huy nhấn mạnh rằng trong những năm gần đây, với sự hỗ trợ và nỗ lực của chính quyền địa phương, các cơ quan chức năng, nghề đan sản phẩm từ cây cỏ bàng đã trở lại phổ biến. Ngoài những sản phẩm truyền thống như đệm, chẹ, bao bì…, các sản phẩm của làng đệm bàng Phò Trạch ngày nay còn đa dạng và phù hợp với cuộc sống hiện đại như đèn ngủ, túi xách mỹ thuật, đệm ngồi, sọt đựng rác…
Một số sản phẩm đã đạt chuẩn châu Âu, với sự chú trọng đến tính tiện ích, đặc điểm dân dụ và thân thiện với môi trường. Các sản phẩm đệm bàng Phò Trạch được bày bán tại các siêu thị lớn tại Huế và thường xuyên tham gia triển lãm, quảng bá ở các hội chợ, các sự kiện Festival và đã giành được nhiều giải thưởng quan trọng như tại Hội thi Làng nghề thủ công Việt Nam tại Hà Nội (2007); Hội thi hàng lưu niệm tại Huế (2009)…
Năm 2019, sản phẩm đệm bàng Phò Trạch được bình chọn là sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu cấp tỉnh và được chọn tham gia cuộc thi bình chọn sản phẩm nông thôn tiêu biểu khu vực miền Trung – Tây Nguyên năm 2020.
Tuy nhiên, ông Nguyễn Đình Bách, Chủ tịch UBND huyện Phong Điền, thừa nhận rằng làng nghề đệm bàng Phò Trạch hiện đang đối mặt với nhiều khó khăn. Nguyên liệu sản xuất ngày càng khan hiếm, hạn chế và không đáp ứng đủ nhu cầu sản xuất; thị trường tiêu thụ còn hạn chế, và sản phẩm gặp khó khăn trong việc cạnh tranh với các sản phẩm thay thế như chiếu trúc Trung Quốc, chiếu nhựa, nệm tổng hợp…
Ngoài ra, thu nhập từ nghề này còn khiêm tốn, thường chỉ mang lại thu nhập thêm trong những thời kỳ không bận rộn với nông nghiệp. Quản lý và phát triển nghề còn đang đứng trước nhiều thách thức và còn nhiều vấn đề cần được giải quyết, đặc biệt là trong bối cảnh hiện nay, khi các sản phẩm muốn thương mại hóa đều phải đảm bảo chất lượng, nguồn gốc và thương hiệu của mình. Tính đến thời điểm hiện tại, sản phẩm đệm bàng Phò Trạch vẫn chưa có bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ.